بر ما دندان پزشکان واجب است که با انواع مواد قالب گیری آشنا باشیم و ویژگی های هر کدام را بدانیم و اینکه روش درست کار با هر کدام را بشناسیم و اگر خطایی در حین قالب گیری صورت گرفت بتوانیم آن را تشخیص دهیم و برطرف کنیم یا هم این که قالب را عوض کنیم. برای اینکه بتوانیم خطاهای قالب گیری را تشخیص دهیم باید نخست ویژگی های انواع مواد قالب گیری را بدانیم و با راه های قالب گیری دقیق آشنا باشیم. لذا ما در این مقاله انواع مواد قالب گیری خطاهای قالب گیری را  بررسی می کنیم.

مواد قالب گیری

مواد قالب گیری به دو دسته ی مواد قالب گیری الاستیک و غیر الاستیک تقسیم می شوند.

مواد قالب گیری غیر الاستیک :

مواد قالب گیری غیر الاستیک به دو دسته rigid و thermoplastic تقسیم می شوند که کامپاند ها و موم

های قالب گیری در دسته ی مواد ترموپلاستیک و گچ های قالب گیری و خمیرهای متالیک اکسایدها (مانند

زینک اکساید اوژنول) در دسته ی مواد rigid قرار می گیرند.

Impression plaster :

گچ قالب گیری پلاستر قبلا به عنوان ماده قالب گیری نهایی در بیماران بی دندان استفاده می شد اما

امروزه کاربرد آن بسیار محدود شده و فقط در موارد خاصی از آن استفاده می شود.

عنصر اصلی در گچ قالب گیری پلاستر، کلسیم سولفات همی هیدرات است که در واکنش با آب ، کلسیم

سولفات دی هیدرات تشکیل می دهد که حالت rigid دارد. در هنگام مخلوط کردن باید مقدار پودر و مایع

مطابق با دستورالعمل کارخانه سازنده اندازه گیری شود و ابتدا آب و سپس گچ به داخل ظرف ریخته می

شود. برای ایجاد قوام یکنواخت باید 30 ثانیه قبل از مخلوط کردن به گچ فرصت داده شود تا کاملا ته

نشین شود. بنابراین برای جلوگیری از ایجاد خطا در قالب گیری باید از این دستورالعمل پیروی کنیم.

یکی از کاربردهای پلاستر قالب گیری، استفاده از آن در قالب گیری موکواستاتیک در بیماران بی دندان

است. قالب گیری موکواستاتیک برای بیمارانی به کار می رود که بافت نرم آن ها هایپرپلاستیک شده و در زمان قالب گیری جابجایی زیادی دارد. در این موارد باید از روشی استفاده شود که این بافت ها با

کمترین جابجایی و بصورت کاملا passive ثبت شوند. برای انجام این کار، در قسمتی از بافت که باید

بدون جابجایی ثبت شود تری را سوراخ کرده و ماده قالب گیری از بیرون تری روی بافت ها apply می

شود.

مشکل بزرگی که گچ های قالب گیری دارند این است که rigidity بالایی دارند و هنگام خارج شدن از

آندرکات ها تغییر شکل الاستیک ناچیزی دارند و امکان شکستن آنها بسیار زیاد است که همین خصوصیت،

کاربرد آنها را بسیار محدود کرده است.

Metallic oxide paste :

خمیرهای اکسید فلزی مواد rigid هستند که خمیر زینک اکساید اوژنول نمونه ای از آن است. ترکیب این

مواد بصورت دو تیوب است که با هم مخلوط می شوند و پس از مخلوط شدن حالت rigid پیدا می کنند.

خصوصیات:

زینک اکساید اوژنول ثبات ابعادی بسیار خوبی دارد و shrinkage آن بعد از setting کمتر از یک دهم درصد است که این مسئله باعث می شود بتوان قالب را برای مدت طولانی بدون آنکه distort شود، نگه داشت.

این ماده به دلیل قوام کم قبل از setting ، جزئیات سطحی را به خوبی ثبت می کند و خیلی دقیق

است. برای راحت تر جدا شدن قالب از گچ بهتر است آن را مدتی در آب گرم نگه داریم تا نرم تر شود و سپس آن را از کست جدا کنیم.

مواردی مانند آب و گرما می توانند setting زینک اکساید اوژنول را تسریع کنند. یعنی اگر محیط یا

حتی اسلب گرم باشد یا چند قطره آب در حین mixing ، به مخلوط اضافه شود باعث می شود ماده

قالب گیری سریعتر ست شود.

ماده قالب گیری ZOE بسته به قوام ، hardness  و زمان setting به دو نوع soft و hard تقسیم می

شود. زمان setting اولیه در هر دو نوع 3 تا 5 دقیقه ستینگ نهایی در نوع soft حدودا 15

دقیقه و در نوع hard حدودا 10 دقیقه است. برای قالب گیری دقیق با این ماده و جلوگیری از بروز خطا نیز باید دستورالعملی که کارخانه گفته را رعایت کنیم.

خمیرهای بدون اوژنول که به جای اوژنول حاوی کربوکسیلیک اسید هستند، از ایجاد سوزش و گزشی

ناشی از اوژنول در بعضی بیماران جلوگیری کند.

کامپاندهای قالب گیری:

کامپاند قالب گیری بطور کلی به دو دسته نوع یک(با دمای ذوب پایین) و نوع دو(با دمای ذوب بالا(

تقسیم می شود و دارای رنگ های مختلفی است که هر رنگ نشان دهنده این است که کامپاند در چه دمایی حالت پلاستیک پیدا می کند. کامپاند نوع یک یا low fusing دارای دو فرم کیکی و لوله ای می باشد. فرم کیکی به عنوان ماده قالب گیری برای بیماران کاملا بی دندان به کار می رود و روش کار با آن به این صورت است که کامپاند داخل هیتر نرم شده و در داخل تری قرار می گیرد و قبل از سفت شدن به درون دهان برده می شود و فرم بافت ها را ثبت می کند. از نوع لوله ای کامپاند برای بوردر مولد استفاده می شود که رنگ های مختلفی دارد و نوع سبزرنگ آن کمترین دمای ذوب را دارد.

کامپاند نوع دو یا high fusing جهت تطابق تری به کار می رود و به خصوصیات ویسکوز بیشتری نیازمند است. این ماده جهت قالب گیری اولیه بافت های نرم و سپس به عنوان تری استفاده میشود که لایه نازک ماده قالب گیری دوم را ساپورت میکند (در واقع تری توسط کامپاند اصلاح شده و سپس یک واش مانند ZOE یا آلژینات روی آن داده میشود تا خصوصیات جزئی را بهتر ثبت کند.(

ملاحظات کار با کامپاند قالب گیری:

1 . به دلیل اینکه کامپاند رسانایی حرارتی خیلی کمی دارد ، باید برای سرد شدن و گرم شدن به آن

زمان کافی داده شود؛ مثلا وقتی قالب گیری داخل دهان با کامپاند انجام می شود، باید قبل از بیرون

آوردن آن از دهان، کاملا در دهان سرد شود ، در غیر این صورت قسمت های داخلی تر قالب هنگام

خارج کردن هنوز نرم هستند و distort می شوند که به آن stress induced distortion می

گویند.

2 . روش کار با کامپاند به این صورت است که وقتی کامپاند کاملا درون هیتر نرم شد باید از داخل آب

بیرون آورده شود و درون تری شکل داده شود تا با آن تطابق پیدا کند. حال اگرشکل دادن کامپاند درون آب انجام شود، آب با کامپاند مخلوط شده و flow کامپاند زیاد می شود و که باعث distortion قالب هنگام خروج از دهان می شود.

3 . هنگام کار با کامپاند باید مراقب باشیم که کامپاند به جوش نیاید و شعله ور نشود زیرا جوش آمدن

آن باعث تبخیر اجزاء سازنده آن میشود. همچنین اگر کامپاند به مدت طولانی در آب گرم غوطه ور باشد، باعث می شود اجزایی که وزن مولکولی کمی دارند از کامپاند خارج شوند و در نهایت باعث افزایش شکنندگی و ایجاد توده دانه دار در کامپاند می شود.

4 . مدت زمانی که برای ریختن قالب های کامپاند وجود دارد یک ساعت است و اگر بیشتر از این مدت

قالب نگه داشته شود، ممکن است relax شدن کامپاند اتفاق بیفتد و در نتیجه قالب distort شده و کست دقیقی نخواهیم داشت.

با رعایت این موارد می توانیم به قالبی دقیق برسیم.

موم های قالب گیری و رزین های طبیعی:

موم های قالب گیری در موارد زیر کاربرد دارند:

1 . ثبت فرم فانکشنال یا supporting ریج باقیمانده

2 . قالب گیری نهایی در بیماران بی دندان

3 . ثبت فرم ریلاین در پروتز پارسیل : بعد از اینکه پروتز پارسیل ساخته شد با این موم ها مجددا از سطح

بافتی قالب گیری انجام می شود و پروتز پارسیل ریلاین می شود.

 

مواد قالب گیری الاستیک:

مواد قالب گیری الاستیک پلیمرهای الاستیکی هستند که بطور شیمیایی دارای کراس لینک هستند. این

مواد می توانند بدون اینکه تغییر شکل دائمی قابل توجه نشان دهند ، کشیده شده یا فشرده شوند. بنابراین

زمانی که تری از داخل دهان خارج می شود این مواد می توانند به حالت اولیه خود برگردند. این خصوصیت باعث میشود حتی در مواردی که بافت های دهان دارای آندرکات شدید باشند بتوانیم قالب دقیقی از بافت های سخت و نرم دهان بگیریم. با توجه خصوصیات و تنوع این مواد، مواد الاستیک شایع ترین مواد قالب گیری برای قالب گیری اولیه و نهایی در بیماران بی دندان هستند.

مواد قالب گیری الاستیک به پنج دسته کلی تقسیم می شوند:

• Reversible hydrocolloids یا آگار
• Irreversible hydrocolloids یا آلژینات
• Rubber –base impression materials
• مواد قالب گیری سیلیکونی
• پلی اترها

هیدروکلوئید برگشت پذیریا آگار

این ماده به دلیل ویسکوزیته پایین و recovery بالایی که دارد، یکی از دقیق ترین موادی است که می توان برای قالب گیری از آن استفاده کرد. از این ماده بیشتر برای قالب گیری در پروتز ثابت استفاده می شود اما در سال های اخیر به دلیل اینکه کار کردن با این مواد سخت است و به تجهیزات زیادی نیاز دارد استفاده از آن در پروتز ثابت خیلی محدود شده است. استفاده از این ماده در پروتز کامل هم به دلیل flow بالایی که در هنگام قالب گیری دارد و کنترل بوردر آن مشکل است خیلی محدود است.

هیدروکلوئید برگشت ناپذیر( آلژینات(

آلژینات بیشترین ماده قالب گیری است که در دندانپزشکی استفاده می شود و ماده انتخابی برای قالب گیری

اولیه در بیماران بی دندان است اما به دلیل قوام بالا و توانایی جابجا کردن بافت ها برای قالب گیری نهایی

در ساخت پروتز کامل توصیه نمی شود. در مواردی هم برای قالب گیری اولیه یا نهایی در ساخت RPD می توان از آلژینات استفاده کرد. آلژینات به دلیل راحتی کار کرد، عدم نیاز به تجهیزات گران قیمت، قیمت نسبتا ارزان و راحتی بیماران کاربرد های فراوانی دارد.

 

 

ملاحظات تکنیکی در کار با آلژینات:

نسبت پودر به آب حتما باید طبق کارخانه سازنده باشد، در غیر این صورت setting time ,tear strength , elasticity و consistency ماده تحت تاثیر قرار می گیرد اما تاثیری روی دقت قالب گیری ندارد.

حرکت دست یا تری در هنگام ست شدن آلژینات باعث عدم دقت در قالب نهایی می شود.

آلژینات می تواند با هر دو نوع تری سوراخ دار و تری بدون سوراخ بکار رود اما در تری بدون سوراخ چسب تری باید استفاده شود.

اندازه تری یک فاکتور مهم در قالب گیری با آلژینات است و برای جلوگیری از پارگی آلژینات ، تری باید

حداقل 3 میلیمتر با بافت فاصله داشته باشد.

استحکام فشاری آلژینات در 4 دقیقه اول بعد از ژل شدن 2 برابر می شود و هرچه زمان بگذرد الاستیسیتی

آن بهبود می یابد و این مسئله باعث کاهش دیستورشن قالب هنگام خارج کردن آن از دهان خصوصا در

نواحی دارای اندرکات می شود. بنابراین توصیه می شود حداقل سه دقیقه بعد از ژل شدن قالب در محل

باقی بماند و بعد خارج شود.

زمان جدا کردن کست از قالب آلژینات ، 30 تا 60 دقیقه بعد از ریختن آن است. اگر کست برای مدت

زمان بیشتری در تماس با آلژینات باقی بماند، خشک شدن هیدروکلوئید رخ داده که باعث ابریژن و

chalky  شدن سطح کست می شود.

آلژینات همانند آگار ماده ای strain rate dependent است و استحکام پارگی آن با سرعت اعمال

استرس افزایش پیدا می یابد بنابراین برای جلوگیری از پارگی و distortion ، قالب باید به سرعت از

دهان خارج شود و از پیچ و تاب دادن تری اجتناب شود.

به دلیل عدم ثبات ابعادی آلژینات ، قرار گرفتن قالب در معرض آب و هوا منجر به از دست دادن آب و imbibition  جذب آب میشود به همین دلیل بعد از اینکه قالب از دهان خارج شد باید شسته شود تا بقای خون و بزاق تمیز شود.

 

خطاهای شایع حین کار با آلژینات:

1 . زمان کار یا زمان ست شدن ناکافی: علت این مشکل میتواند : دمای بالای آب، مخلوط نمودن ناقص،

نسبت کم آب به پودر و نحوه غلط نگهداری پودر آلژینات باشد.

2 . دیستورشن قالب : علت این مشکل میتواند : جابجایی تری هنگام ژل شدن، خروج زودهنگام تری از

دهان ،عدم خروج یکباره و سریع تری ، تاخیر در ریختن کست باشد .

3 . پارگی آلژینات : علت این مشکل میتواند: خروج قالب قبل از ست شدن ، خروج آهسته قالب از دهان، کم بودن ضخامت آلژینات و وجود آندرکات های عمیق در دهان باشد.

4 . عدم ثبت جزئیات: علت این مسئله خروج زود هنگام تری از دهان است.

5 . قوام نا مناسب آلژینات: علت این مشکل میتواند : نسبت غلط آب به پودر، مخلوط کردن ناکافی و

استفاده از آب خیلی گرم برای مخلوط کردن باشد.

6 . تغییرات ابعادی : علت این مشکل تاخیر در ریختن قالب میباشد.

7 . وجود تخلخل: معمولا علت این مشکل محبوس شدن هوا حین مخلوط کردن ماده قالب گیری میباشد.

برای جلوگیری از این مشکل باید مخلوط آلژینات را کاملا به دیواره های کاسه بکشیم تا حباب هوا در

مخلوط نباشد.

8 . سطح نا مرغوب گچ : علت این مشکل تاخیر در جدا کردن کست از قالب میباشد.

متاسفانه خطاهای قالب گیری در هیچ کدام از رفرنس ها یکجا دسته بندی نشده اند و به طور بسیار پراکنده در مورد آنها صحبت شده است. ولی چیزی که قابل ذکر است این است که روش های درست کار کردن با مواد توضیح داده شده است و اگر از آن روش ها استفاده کنیم به مشکل برنمیخوریم