در این مقاله قصد داریم در مورد فضانگهدارها و کاربرد آنها صحبت کنیم.

ارتودنسی پیشگیرانه

ارتودنسی به 3 مرحله preventive ، interceptive و corrective تقسیم می شود و هریک از این 3 مقوله مقدمه ای برای پیشگیری از مرحله ی بعدی می باشد؛ یعنی ارتودنسی preventive مرحله پیشگیری از رسیدن به interceptive و ارتودنسی interceptive نیز مرحله پیشگیری از رسیدن به corrective orthodontics می باشد.

Preventive orthodontics یا ارتودنسی پیشگیری عمدتا به معنای تمام اقداماتی است که انجام می شود تا سیستم دندانی شیری )که تقریبا بین 5 / 2 تا 3 سالگی تکمیل می شود( تا سنین رویش دندان های دائمی و اتمام رویش این دندان ها، قوس و یا پیرامون قوس فکی یعنی از دیستال دندان E در یک سمت )یا مزیال دندان 6 در یک سمت( تا سمت دیگر، را حفظ کنیم

و یکپارچگی و integrity آن حفظ شود. یعنی اقداماتی انجام دهیم که پیرامون قوس فکی به هیچ وجه دچار کاهش نشود. بنابراین preventive orthodontics عمدتا در سنین دندان های شیری کاربرد دارد. یعنی از هرگونه عامل محیطی که بخواهد این integrity و یکپارچگی را به هم بریزد، باید مراقبت و جلوگیری کنیم تا پیرامون قوس فکی حفظ شود.

Interceptive orthodontics یا ارتودنسی مداخله ای در حقیقت از زمانی کاربرد دارد که یک ناهنجاری نهفته را می بینیم اما می توان گفت در شکل ظاهری تقریبا ناهنجاری در قوس دندانی وجود ندارد. به عبارت دیگر، تشخیص ناهنجاری ها یا malposition های بالقوه ای که در سیستم دندانی mixed dentition یا دوران جایگزینی دندان های دائمی به جای دندان های شیری وجود دارد، را شامل می شود و از اینکه این ناهجاری بالقوه به ناهنجاری بالفعل تبدیل شود، جلوگیری می کنیم.مریم صلاح / پردیس فرهی / مهسا خسرونیا

مهمترین هدف ارتودنسی مداخله ای حفض یکپارچگی قوس دندانی است و فضای قوس دندانی را جهت رویش دندان های دائمی نگه می دارد. برای این کار از فضانگهدار استفاده می کنیم. دندان های شیری بهترین فضانگهدار برای حفظ فضا جهت رویش دندانهای دائمی در دهان بیمار می باشند.

مراحل انجام ارتودنسی پیشگیری:

1 ) Early correction of proximal carries that might change the arch length:

)جلوگیری ازپوسیدگی دندان ها و ترمیم مناسب آنها( دندان های شیری باید تا زمان exfoliation طبیعی خود حفظ شده و از پوسیدگی حفظ شوند. هرگونه پوسیدگی به خصوص پوسیدگی های بین دندانی یا proximal caries دندان های شیری حتما باید به نحو مناسب ترمیم شوند تا از کاهش پیرامون قوس فکی به علت پوسیدگی های بین دندانی و حرکت مزیالی دندان های posterior جلوگیری شود.

placing of a space maintainer: اگر پوسیدگی موجب از دست رفتن دندان شد، در اولین فرصت، فضای باقیمانده از دندان شیری حفظ شود تا دندان های دائمی در یک روند طبیعی در فضای کافی رویش کنند.

• حفظ یکپارچگی قوس دندانی در فک پایین و بالا
• جلوگیری از ایجاد پوسیدگی

به محض دیدن هرگونه علامتی از پوسیدگی مثل تغییر رنگ در سطوح آکلوزال و به خصوص سطوح پروگزیمال که باید با گرفتن رادیوگرافی های بایت وینگ زود تشخیص داده شده و در صورت نیاز پوسیدگی ها سریع پر شوند )گرفتن بایت وینگ برای بچه ها در فاصله ی زمانی 6 ماه تا 1 سال برای دندان های posterior به خصوص دندانهای D و E ضروری است(

Early loos of deciduous teeth:

از دست رفتن دندان شیری )بعلت تروما، تعلل در مراجعه به دندانپزشک ( باعث کاهش arch length پیرامون قوس فکی میشود. این موضوع به معنی این است که در آینده کودک دچار crowding دندانی، impaction دندانی )بخصوص هنگامی که کودک دندان E را از دست میدهد، دندان 6 خیلی سریع میتواند به سمت فضای خالی حرکت کرده و اجازه ی رویش به دندان 5 ندهد .

placing of a space maintainer to maintain proper position of contiguous teeth:

درصورتی که موفق به انجام قدم اول نشدیم )جلوگیری از پوسیدگی دندانها، انجام ترمیم مناسب ) و در نتیجه ی آن دندان شیری از دست رفت، قدم دوم ارتودنسی پیشگیری استفاده از فضانگهدارها است. در واقع گذاشتن فضا نگهدار یکی از مسئولیت های مهم دندانپزشکان بلافاصله بعد از مشاهده ی دندان شیری از دست رفته یا کشیده شده می باشد. عدم استفاده از فضانگهدار، باعث ایجاد ناهنجاری خواهد شد.

Space maintainers:

وسایلی که از از دست رفتن فضا جلوگیری می کنند. مخصوصا زمانی به فضانگهدارها بیشتر نیاز داریم که دندان D یا E از دست رفته باشد و در صورت نبود فضا نگه دار،malocclusion  مثل رادیوگرافی روبرو را ایجاد خواهد شد.

Premature loss of anterior teeth

Incisors:

 اگر کودک دندانهای اینسایزور شیری را از دست دهد، از لحاظ حفظ فضا، به فضانگهدار نیازی نیست. بنابراین اگر این از دست رفتن بعد از رویش دندان کانین شیری باشد، هیچ مشکلی ایجاد نمیکند. در این شرایط، بیشتر سعی ما بر این است که کودک دچار اختلال در تکلم نشود؛ به همین خاطر فضانگهداری برای کودک استفاده میشود که شامل دندان باشد تا کودک از نظر زیبایی )حفظ اعتماد بنفس( و تکلم دچار مشکل نشود. و لیکن اگر یکی از دندانهای سانترال از بین رفت، برای جلوگیری از midline shift بهتر است دندان مشابه )دندان سانترال سمت دیگر( هم کشیدهشود.

Canines:

 دندانهای کانین شیری، بسیار دندانهای مهمی هستند و حفظ آنها بسیار مهم است. به صورت غیرمعمول ممکن است از دست رفتن دندان کانین شیری زمانی رخ دهد که دندانهای لترال در حال رویش هستند و فضای کافی ندارند در نتیجه ریشه ی دندانهای کانین را resorb کرده و خودشان بجای دندان کانین رویش پیدا کنند.

Classification of space maintainers:

فضا نگهدارها با توجه به سه ویژگی، طبقه بندی می شوند:

Removable or fixed: می توانند ثابت یا متحرک باشند.

Functional or non-functional: می توانند در عمل mastication دارای فانکشن باشند یا نباشند.

With bands or without bands: می توانند دارای band یا crown باشند یا نباشند.

فضا نگهدارها همچنین می توانند به صورت ترکیبی از موارد عنوان شده موجود باشند.

Fixed space maintainer

مزایای فضا نگهدارهای ثابت به شرح زیر است:

در کاربرد فضا نگهدار ثابت، در صورتی که همراه با band باشند، نیازی به تراش دندان وجود ندارد و اگر همراه باcrown  به کار روند، نیاز کمی به تراش می باشد تا crown بتواند بر دندان سوار شود. در صورت نیاز به crown ، معمولا از stainless steel crown هایی که برای اطفال کاربرد دارد، استفاده می شود.

band های ارتودنسی نیز به صورت خاص وجود دارند و حتی band های مخصوص دندان اطفال نیز در دسترس هستند. این band ها، بر اساس سایز دندان با شماره هایی طبقه بندی می شوند که میتوان با امتحان کردن band های مختلف، شماره مناسب هر دندان را پیدا کرد؛ به طوری که band کاملا دور دندان را بگیرد و فاصله ی زیادی با دندان نداشته باشد. بهتر است فاصله ای با چشم دیده نشود و اگر فاصله ی کمی هم وجود داشته باشد، باید آن را با سیمان پرکرد.

دومین مزیت فضانگهدارهای ثابت این است که band and loop یا crown and loop ممانعتی برای رویش ورتیکالی دندان پایه به وجود نمی آورند. سومین مزیت فضا نگهدارهای ثابت این است که دندان دائمی که باید در فضای ایجاد شده رویش یابد، بدون هیچ مزاحمتی از طرف دستگاه می تواند رویش پیدا کند؛ چرا که bar های سیمی که در اطراف و محدوده ی رویش دندان وجود دارد، 1میلی متری از لثه فاصله داشته و فضای کافی برای رویش را در اختیار دندان دائم قرار می دهد.

این نوع فضا نگهدار در بیمارانی که همکاری لازم برای نگهداری انواع متحرک space maintainer را در دهان خود ندارند، بسیار مناسب و کاربردی است؛ چرا که روی دندان ها با استفاده از سیمان کاملا فیکس و ثابت می شود.

در صورتی که pontic استفاده نشود، ممکن است over eruption دندان های فک مقابل رخ دهد. این مسئله یکی از معایب این سیستم band and loop یا crown and loop است. البته اگر مدت زمان استفاده از این نوع فضانگهدار ثابت کم باشد، supra eruption به میزان زیادی اتفاق نمی افتد و معمولا با رویش دندان های دائمی قابل کنترل است.

در صورت عدم استفاده از pontic ، عملکرد masticatory در این نوع فضا نگهدار محقق نمی شود.

اما معایب استفاده این طراحی موارد زیر هستند:

• از آنجایی که این کیس دو طرفه است، فانکشن masticatory به خوبی restore نشده است که یکی از معایب این طراحی می باشد.
• از طرفی extrusion دندان فک مقابل را نمیتوان کنترل کرد.

در افراد عادی وقتی دندان های لترال دائمی بالا و پایین شروع به رویش می کنند، دندان های کانین را مقداری به سمت دیستال و باکال هدایت می کنند تا فضایی برای رویش خودشان ایجاد کنند. حال اگر band and loop قبل از رویش دندان های لترال در فک بالا یا پایین گذاشته شود، ازآنجایی که loop ها در قدام به دندان کانین چسبیده اند، دندانهای کانین نمی توانند حرکت دیستالی و باکالی کنند و فضای کافی برای رویش دندان های لترال وجود نخواهد داشت. بنابراین در این موارد بهتر است به جای band and loop ، از نوع دیگری از فضا نگهدارها استفاده شود.

Lingual arch appliance:

زمانی که دندان D یا E در دو سمت قوس فکی مندیبل از دست رفته باشد.  می توان از lingual arch استفاده کرد. در تصویر زیر دو دندان E از دست رفته و برای حفظ این فضا که محل رویش دندان های 5 است، دو band روی دندان های 6 گذاشته می شود و با سیمی که تا روی سینگولوم دندان های قدامی فرم داده میشود، از حرکت مزیالی دندان های 6 جلوگیری شده و فضا برای رویش دندان 5 حفظ می شود. بنابراین بعد از قالبگیری، قالب را همراه band مناسب برای لابراتوار ارسال می شود تا lingual arch مشابه تصویر زیر ساخته شود. اگر زمانی از lingual arch استفاده کنیم که دندان های سنترال و لترال دائمی رویش نکرده اند، این امکان وجود دارد که این دندان ها در قسمت lingual این دستگاه رویش کنند و در نتیجه crowding و حتی چرخش های دندانی رخ دهد. پس اگر کیسی مراجعه کرد که دندان های 6 وجود دارند، دندان های E از دست رفته اند و حداقل دو دندان سالترال رویش کرده اند، می توان از lingual arch استفاده می کرد اما باید توجه نمود، دندان های لترال دائمیِ در حال رویش با سیم برخورد نکرده و احیانا پشت سیم رویش نیابند. بنابراین اگر دندان های سنترال رویش کرده اند، از lingual arch استفاده می کنند؛ در غیر اینصورت، از دو عدد band and loop با ملاحظات فضای کافی برای رویش دندان لترال، استفاده میشود.

Nance Appliance:

مشابه دستگاه قبل در ماگزیلا را Nance appliance یا palatal arch می نامند. عملکرد این دستگاه نیز مشابه lingual arch می باشد؛ با این تفاوت که به جای تکیه بر پشت دندان های سنترال، با یک تکمه آکریلی به کام اتصال دارد و از حرکت مزیالی دندان های مولر به دنبال از دست دادن دندان های شیری جلوگیری می کند. این وسیله زمانی که دندانهایD یا E به صورت دو طرفه از دست رفته باشد، کاربرد دارد.

پس وقتی دندان های شیریِ خلفی به صورت دو طرفه از دست رفته باشد، در فک بالا از palatal arch و در فک پایین با در نظر گرفتن ملاحظات رویش دندان های سنترال و لترال، از lingual arch استفاده می کنیم. پس Nance indication appliance نیز دقیقا مشابه lingual appliance است. پس از ارسال قالب بیمار و band انتخابی به لابراتوار، تکنسین appliance را میسازد. دقت شود آکریل نباید با کام فاصله داشته باشد. وجود فاصله بین آکریل و کام باعث فراهم شدن امکان حرکت مزیالی مولر تا رسیدن آکریل به کام فراهم شده و در نهایت قوس فکی کاهش می یابد.

بنابراین هر زمان از دست دادن دندان به صورت یکطرفه باشد، ترجیحا از band and loop یا crown and loop استفاده می شود. اما اگر از دست دادن دندان، دوطرفه باشد، در فک بالا از Nance appliance و در فک پایین از lingual arch استفاده می شود.

Space maintainer: loss of D before eruption of 6

اگر دندان D قبل از رویش دندان 6 از دست برود نیز مشکلاتی ایجاد می شود. یکی از شرایط تسریع حرکت مزیالی دندان 6 زمانی اتفاق می افتد که دندان D قبل از رویش دندان 6 از دست برود و اگر این فضا حفظ نشود، دندان 6 سریعا دندان E را به نزدیکی کانین می آورد؛ بنابراین در این شرایط یک band and loop روی دندان E قرار می دهند تا از کاهش فضا

جلوگیری کند. بیشترین force بر روی دندان E زمانی وارد می شود که دندان 6 رویش نکرده و دندان D نیز از دست رفته باشد )در یک کودک 5 – 6 ساله( که باید سریعا و

بلافاصله برای حفظ فضا توسط فضا نگهدار اقدام نمود.

قبلا عنوان شد با از دست دادن دندان سانترال با این که فضایی از دست نمی رود اما برای زیبایی و تکلم از فضا نگهدارهای با دندان استفاده می شود که می تواند متحرک باشد یا با کمک band به دندان های خلفی E متصل شده و ثابت شود.

همان گونه که گفتیم برای دندان های انتریور نیاز به فضانگهدار نداریم و فقط برای زیبایی و تکلم است که از آن استفاده می کنیم. برای دندان کانین شیری و مخصوصا کانین مندیبل باید حتما از فضانگهدار استفاده کنیم، در غیر این صورت فک collapse می کند و فضا از دست می رود و کانین دائمی نهفته می ماند. دندان های D و E نیز اگر از دست بروند حتما نیاز به فضانگهدار داریم که اگر یک طرفه از دست بروند از Band & loop و اگر دو طرفه از دست بروند در فک پایین از lingual arch و در فک بالا از nance appliance استفاده می کنیم.

مینا احسان

مشاهده تمامی مطالب نویسنده