شست و شوی کانال بسیار مهم است و اغلب ما دندان پزشکان آن چنان که باید به آن اهمیت  است، و یا این که فکر می کنیم که عصب کشی برای این است که بتوانیم یک شکل مخروطی به کانال بدهیم تا بتوانیم آن را با گوتا پر کنیم. این در حالی است که هدف از عصب کشی این است که ما راهی پیدا کنیم تا محلول شست و شو بتواند تا جای ممکن به همه ی بخش های ریشه دندان برسد و اثرش را روی میکروارگانیسم هایی که در همه کانال های اصلی و فرغی نفوذ کرده اند، برساند. حال ما در این مقاله قصد داریم که انواع شست و شو دهنده های کانال را بررسی کنیم تا آشنایی مختصری با هر کدام پیدا کنیم.

هیچ کدام از مواد شست و شو دهنده کانال همه ویژگی های ماده ایده آل را ندارند. به منظور شسته شدن  و حذف دبری های حاصل از فعالیت مکانیکی وسایل، عمل شست و شو باید به صورت مداوم انجام شود. هم زمان با آماده سازی دیواره های کانال خرده های بافت سخت ایجاد می شوند که به داخل آناتومی های فرعی متراکم می شوند. بنابراین کاربرد هم زمان شکل دهی مکانیکی و شست و شو برای به حداکثر رساندن اثر آنتی باکتریال مراحل درمان ریشه ضروری است.

نخست مقداری در مورد اسمیر لایر توضیح می دهیم تا به اهمیت شست و شو پی ببریم.

اسمیر لایر:

در طی پاکسازی و شکل دهی مواد آلی پالپ و دبری های غیر آلی عاج تجمع پیدا می کنند و نه تنها به داخل کانال های فرعی، فین ها و تنگه ها فشرده می شوند بلکه روی دیواره های کانال ریشه جمع شده و لایه بی شکل و نامنظم اسمیر را ایجاد می کنند.

در مواردی که بالب نکروز است، لایه اسمیر ممکن است با باکتری و محصولات متابولیک آنها آلوده شود. لایه اسمیر سطحی است، ضخامتی معادل ۱ تا ۵ میکرون دارد و دبری ها می توانند تا فواصل مختلفی داخل توبول های عاجی پک شوند.

در مورد حذف لاية اسمير قبل از پر کردن توافقی وجود ندارد.  در مورد مزایا و معایب حذف لایۀ اسمير عقاید متفاوتی وجود دارد؛ با این وجود به طور کلی شواهد از حذف لایه اسمیر قبل از پر کردن حمایت می کنند. ذرات آلی موجود در لایه اسمیر ممکن است سوبسترایی را برای رشد باکتری ها فراهم کنند. همچنین بیان شده است که لایه اسمیر از تماس با دیواره کانال جلوگیری می کند که می تواند باعث نشت شود. علاوه بر این میکروارگانیسم های زنده مانده در داخل توبول های عاجی ممکن است از لایه اسمیر به عنوان یک سوبسترا جهت ادامه رشدشان استفاده کنند. وقتی لایه اسمیر برداشته نمی شود، ممکن است بتدریج از طریق ریز نشت مواد پر کننده کانال تجزیه شود یا توسط اسیدها و آنزیم های منشأ گرفته از باکتری های زنده مانده در داخل توبول های عاجی یا وارد شده به داخل کانال از طریق ریز نشت تاجی حذف شود. وجود لایه اسمیر با فعالیت شستشو دهنده های کانال و ضد عفونی کننده های بین جلسات نیز تداخل می کند. با حذف لایۀ اسمیر ماده پر کردگی بهتر با دیواره های کانال تطابق پیدا می کند. همچنین به چسبیدن سیلر و عاج و نفوذ آن به داخل توبول های عاجی کمک می کند و اجازه نفوذ همه سیلرها به داخل توبول ها در عمق های مختلف را می دهد. به علاوه حذف لاية اسمير نشت کرونال و اپیکال را کاهش می دهند.

هیپوکلریت سدیم

رایج ترین ماده شست و شودهنده، NaOCL یا همان هیپوکلریت سدیم است، که به عنوان سفید کننده خانگی هم شناخته می شود. مزایای هیپوکلریت سدیم شامل شست و شوی مکانیکی دبری ها از کانال، توانایی حل بافت های زنده و نکروتیک، فعالیت ضد میکروبی و فعالیت لغزنده سازی می شود. علاوه بر اینها، ارزان قیمت و در دسترس است.

کلرین آزاد در NaOCl ، بافتهای نکروتیک را از طریق شکستن پروتئین ها به آمینو اسیدها حل می کند. غلظت مناسب NaOCL مشخص نشده ولی غلظتهای  نیم تا 5و یک چهارم درصد توصیه شده است. غلظت رایج آن 2/5 درصد است که پتانسیل سمیت کمی داشته ولی همچنان خاصیت حلالیت بافتی و فعالیت ضد میکروبی خود را حفظ می کند.  از آن جایی که فعالیت محلول شستشوی هیپوکلریت با مقدار کلرین آزاد مرتبط است کاهش غلظت آن را می توان با افزایش حجم جبران کرد. گرم کردن محلول نیز باعث افزایش تأثیر هیپوکلریت سدیم به دلیل تماس محدود با بافت های موجود در تمام فضاهای کانال، در حل کردن بافت ها محدودیت دارد. به دلیل سمیت باید مانع خروج آن از کانال شد. سوزن سرنگ حاوی محلول شستشو باید به صورت شل در کانال قرار گیرد. وارد کردن سوزن تا حدی که گیر کند و بعد کمی بیرون کشیدن آن احتمال خروج هیپوکلریت و «حادثه هیپوکلریت» را به حداقل می رساند. در موارد با آپکس باز، شستشو باید با دقت زیاد انجام شود،  برای کنترل عمق نفوذ سوزن می توانیم سوزن را در طول مورد نظر کمی خم کرده یا استاپ لاستیکی روی سوزن قرار دهیم.

محلول شستشو بیشتر از ۱ میلیمتر اپیکالی تر از نوک سوزن جریان نمی یابد. لذا عمیق تر قرار گرفتن سوزن با استفاده از سوزن های با گیج کوچک باعث افزایش و تشدید شستشو می شود.

در حین شستشو، حرکت مداوم بالا و پایین سوزن باعث تلاطم و جریان شستشو و از گیر کردن و وج شدن سوزن جلوگیری می کند.

اتیلن دی آمین تترا استیک اسیدEDTA) ) یکی دیگر از مواد شستشو دهنده است که به کرات استفاده می شود و فعالیت آن در جهت حذف لایه اسیمر است.

روش توصیه شده، شستشو با EDTA  ۱۷ درصد به مدت ۱ دقیقه و به دنبال آن شستشوی نهایی با NaOCI است. چلاتورهایی نظیر EDTA اجزای غیر آلی را برداشته و اجزاء آلی را دست نخورده باقی می گذارند. بنابراین NaCl برای حذف اجزاء آلی باقی مانده ضروری است. در هر حال استفاده از NaCL پس از مواد چلاتور ممکن است باعث دمینرالیزاسیون شدید دیواره های عاجی ناحیه ریشه شود. دمینراليزاسيون باعث حذف لایه اسمیر، پلاک های اسمیر و گشاد شدن توبول ها می شود. این کار بیشتر  در نواحی تاجی و میانی کانال مؤثر است و در اپیکال تأثیر کمتری دارد. این کاهش اثر می تواند بازتابی از اندازۀ کانال یا  تنوعات آناتومیک نظیر توبول های نامنظم یا اسکلروزه باشد. ساختار متنوع عاج اپیکال باعث بروز چالش در پر کردن با مواد ادهزیو می شود زمان پیشنهادی برای حذف لایۀ اسمیر با EDTA یک دقیقه است.  ذرات کوچک لایه اسمیر به صورت اولیه غیر آلی و با نسبت سطح به حجم بالا بوده که حذف آن ها را با اسیدها و چلاتورها تسهیل می کند. کاربرد EDTA بیشتر از ۱۰ دقیقه باعث حذف بیش از حد عاج پری توبولار و اینترا توبولار می شود. یک روش دیگر برای حذف لایه اسمیر استفاده از اسید سیتریک است.

کلرهگزیدین

کلرهگزیدین، عامل ضد ميكروبي وسيع الطيف با دوام اثر طولانی است..  و سمیت کمی دارد. خاصیت آنتی میکروبیال کلرهگزیدین ۲٪ مشابه هیپوکلریت 5/25 درصد بوده و در مقابل انتروکوک فکالیس مؤثرتر استت. کلرهگزیدین و هیپوکلریت سدیم تقویت کننده یکدیگر در حذف میکروارگانیسمها هستند. از معایب کلرهگزیدین، عدم توانایی در حل بافت نکروتیک و حذف لایه اسمیر است. به علاوه مطالعات بالینی ارتباط بین استفاده از کلرهگزیدین و نتایج بهتر را تایید نکرده اند.

MTAD

روش دیگر برای حذف لایۀ اسمیر استفاده از مخلوط ایزومر تتراسیکلین، اسید و دترژنت (MTAD ) به عنوان شستشوی نهایی است. تأثیر MTAD برای حذف کامل لایه اسمير وقتی بیشتر می شود که از NaCl با غلظت کم به عنوان شستشو دهنده داخل کانال قبل از MTAD استفاده شود. غلظت 1/3 درصد آن توصیه می شود. همچنین خاصیت آنتی میکروبیال MTAD ممکن است از NaOCl بیشتر باشد. نشان داده شده که MTAD در از بین بردن انتروکوک فکالیس ارگانیسمی که به طور شایع در درمان های شکست خورده دیده می شود مؤثر است و ممکن است در درمان مجدد سودمند باشد. MTAD ، خواص فیزیکی عاج را تغییر نمی دهد.  استحکام باند را افزایش داده  و سازگاری زیستی دارد. هر چند نتایج قابل اطمینان آزمایشگاهی در دست نیست ولی اثر بخشی MTAD در این زمینه هنوز نشان داده نشده است.

Qmix

استفاده از ماده شوینده ای که اخیراً با عنوان QMix به بازار آمده است  به همان روش استفاده از MTAD صورت می گیرد. به علاوه QMix علاوه بر توانایی حذف لایه اسمیر، فعالیت ضد بیوفیلمی هم دارد. QMix مخلوط مناسبی از کلرهگزیدین، EDTA و یک عامل فعال سطحی است. هر چند که این ماده جدید است و در رابطه با نتایج کلینیکی آن هنوز چیزی نمی دانیم ولی مشخص شده است که لایه اسمیر را مشابه EDTA برمی دارد  و اثرات آنتی باکتریال آن کافی است. در هر حال حل کردن بافت به وسیله شکل دهی کانال و استفاده از NaOCl قبل از آن توصیه شده است

اولتراسونیک

اولتراسونیک برای پاکسازی و شکل دهی حذف مواد از داخل کانال خارج کردن پست و کن نقره،  پر کردن به روش ترموپلاستیک و آماده سازی انتهای ریشه در حین جراحی کاربرد دارد. نشان داده شده است که شکل دهی کانال ریشه های انحنا دار توسط  وسایل اولتراسونیک سبب ایجاد خطاهای آماده سازی می شود و بنابراین این روش برای آماده سازی توصیه نمی شود. مکانیسم اصلی استفاده از اولتراسونیک ها در طی پاکسازی و شکل دهی، ایجاد جریان گردابی است و به عنوان یک جریان پیچیده ، شدید و پی در پی که به صورت گردابی یا مارپیچ در نزدیک وسیله شکل می گیرد توصیف می شود. تحریک ماده شستشو دهنده با فایل فعال شده توسط اولتراسونیک بعد از اتمام پاکسازی و شکل دهی، باعث  افزایش تأثیر محلول می شود.

حال با اسمیر لایر و شست و شو دهنده های کانال آشنا شدیم و به اهمیت آنها پی برده ایم، اما به دلیل اهمیت شست و شو بهتر است که با اصطلاحی آشنا شویم:

Shaping for Cleaning

همه با واژه cleaning and shaping را شنیده ایم اما درست آن Shaping for Cleaning می باشد، یعنی این که ما کانال را شکل می دهیم تا بتوانیم به همه ی های آن دسترسی پیدا کنیم و ماده شست و شو را به آن برسانیم.

برای شروع اندو بهتر است که نخست با چندتا فایل دستی کانال را مقداری شکل دهیم و خوب شست و شو کنیم تا درصد میکروب ها کاهش پیدا کند و سپس شروع به کار با روتاری کنیم. با این کار حتی اگر فایل ما هم بشکند ما شانس ایجاد ضایعه پس از درمان را بسیار پایین می آوریم.

هیچ کدام از مواد شست و شوی کانال همه ی شرایط ایده آل را ندارند و هر کدام تعدادی از آنها را دارا می باشد. و ما با توجه به شرایط یکی را انتخاب می کنیم.

برای اطلاع در مورد مواد و وسایل دندان پزشکی و سایر پروسه های آن می توانید با کارشناسان ما در ارتباط باشید و یا به وب سایت ما مراجعه کنید.

مینا احسان

مشاهده تمامی مطالب نویسنده